Descartes aborda a cuestión do coñecemento desde un punto de vista da xustificación. Pretende, polo tanto, revisar os fundamentos do coñecemento para construír coñecemento sobre bases sólidas. Por isto dicimos que a teoría do coñecemento xorde en Descartes coma unha busca de método. De feito, non hai distancia entre filosofía e método cartesianos, senón que o seu método é xa un sistema filosófico.
Para abordar a cuestión do escepticismo e da teoría do coñecemento como unha necesidade ou busca de método na Idade Moderna, debemos ter en conta o pensamento renacentista. No Renacemento o escepticismo descansa precisamente nesta carencia de método e na ausencia de criterioloxía. Por iso se producen estas críticas ó que se tiña por verdadeiro e realmente non deviña dun método concreto ou adecuado. Debemos lembrar que o escéptico non cuestiona o feito do coñecemento como acto de conciencia, senón do seu valor lóxico. Non é un personaxe anti-epistemolóxico, senón que pide xustificación para transformar as crenzas en certezas.
Desde este punto de vista, é máis fácil comprender a importancia e necesidade dun método rigoroso e eficaz para abordar a cuestión do coñecemento. O Discurso do método (1637) é a primeira obre de Teoría do Coñecemento nun sentido disciplinar, cun tratamento sistematicamente metodolóxico. Nas Meditacións metafísicas (1641) temos o intento de resolver as necesidades de fundamentación que xorden deste método. Estas son, polo tanto, as primeiras obras, ambas de Descartes, que propoñen un método e con el unha teoría do coñecemento como sistema.
Podemos preguntarnos agora cal é o método cartesiano. Pois ben, o método de Descartes é basicamente o método dedutivo, que precisa de certezas para fundamentarse. O modo de Descartes de obter estas certezas consiste na dúbida: a dúbida metódica ou dúbida hiperbólica. Aquí atopamos un forte vínculo entre Descartes e a figura do escéptico. A construción metodolóxica do coñecemento vai partir da dúbida. No fondo estase usando a ferramenta do escéptico, compartindo así dominio de reflexión con el. O obxectivo, entón, é construír certeza a partir da dúbida, é dicir, dubidar de todo ata que atopemos verdades indubidables. O obxectivo é , polo tanto, discernir os coñecementos sólidos de entre os erróneos.
Aquí temos a dúbida hiperbólica, unha dúbida total que se rompe no momento en que Descartes é consciente de que aínda que nos equivoquemos e aínda que dubidemos de todo, non podemos dubidar de que dubidamos. É a mesma dúbida a que nos leva á autocerteza, á evidencia dun suxeito pensante. De aí que teñamos un “Se dubido, existo”, “cogito, ergo sum”. Probablemente Descartes antes de construír o razoamento xa tiña en mente o cogito, recuperado do “Si fallor, sum” de santo Agostiño de Hipona. Recordemos que este non demostraba a existencia do suxeito senón a de Deus, baseándose en que Deus é verdade. Deixando isto a un lado, con Descartes nace deste xeito a subxectividade, o suxeito como elemento protagónico do coñecemento. Así como moitos aspectos da filosofía cartesiana son cuestionables, a partir deste momento non se poderá dubidar da subxectividade, que queda firmemente establecida.
En todo caso, a autoevidencia do cogito descansa no acto de pensamento que é a dúbida. Deste xeito, Descartes asume o escepticismo na súa filosofía. Non é que dialogue co escéptico intentando superalo ou refutalo (postura que atopamos en Platón claramente, por exemplo), senón que o integra no propio sistema. Así mesmo, non se trata de superar a dúbida, senón que dubidar é tamén coñecer. O escepticismo é positivo na medida en que nos forza a formular esta cuestión en niveis ós que non teriamos razón para chegar ou considerar se non.
As tres dúbidas que formula o sistema cartesiano son as seguintes: a dúbida dos datos da percepción sensorial, a posible confusión de sono e vixilia e o cuestionamento das evidencias da razón (co argumento do “xenio maligno”).
Desde o punto de vista da análise do escepticismo e da dúbida na figura de Descartes, dentro da nosa disciplina interpretámolo de dúas maneiras:
a) Entedemos ó Descartes que se nos instala na cuestión da dúbida e emprega e instrumentaliza o filtro do escéptico dunha forma externa. Emprega ó escéptico para buscar o verdadeiro coñecemento.
b) Comprendemos a outro Descartes dentro do seu escepticismo, como un autor intra- escéptico. Crea o coñecemento a través da dúbida. Esta é, quizais, a interpretación máis acertada.
Por último, unha crítica que se lle pode facer a Descartes en relación a esta temática é que propón o seu método dende o prexuízo, axioma, dogma da “autosuficiencia da razón”, a convicción de que a razón é capaz de chegar por si soa ó coñecemento.
A partir de Descartes veremos como o papel do escepticismo na Teoría do Coñecemento deixa, efectivamente, de ser un rival, para pasar a ser criterio regulador. Este é un trazo que se manterá ata os nosos días.
No hay comentarios:
Publicar un comentario